Szczegóły

2 kwiet­nia 1970 r. udo­stęp­niono zwie­dza­ją­cym Ratusz Głów­nego Mia­sta, sie­dzibę główną dzi­siej­szego Muzeum Gdań­ska. Obec­nie 10 oddzia­łowe muzeum jest jedną z chęt­niej odwie­dza­nych pla­có­wek muze­al­nych w Gdań­sku. Zamiast prze­nie­sio­nych z powodu koro­na­wi­rusa na 24 wrze­śnia br. uro­czy­sto­ści jubi­le­uszo­wych warto przyj­rzeć się nie­ła­twym począt­kom muzeum. Czy o tym, że dziś w mie­ście działa jedno z więk­szych w Pol­sce muzeów zde­cy­do­wał… przy­pa­dek?

Początki muze­al­nic­twa w Gdań­sku to fascy­nu­jąca histo­ria ludzi peł­nych pasji i gro­ma­dzo­nych przez nich przedmio­tów. 150 lat temu, 30 marca 1870 r., wspól­nym wysił­kiem wielu gdańsz­czan udało się stwo­rzyć Muzeum Miej­skie (Stadt­mu­seum) z sie­dzibą w poło­wie pofran­cisz­kań­skiego klasz­toru (gma­chu Gim­na­zjum Aka­de­mic­kiego). Trzon muze­al­nych zbio­rów do 1939 r. sta­no­wiła kolek­cja Jacoba Kabruna (1759–1814) zło­żona z kilku tysięcy obra­zów, rysun­ków i rycin mistrzów euro­pej­skich od końca XV do począt­ków XIX wieku.

W trak­cie dzia­łań wojen­nych w 1945 r. klasz­tor pofran­cisz­kań­ski uległ czę­ściowemu znisz­cze­niu. Trwa­jący 9 dni pożar (20–29 marca) znisz­czył 60–65% czę­ści muzeum miej­skiego wraz z pozo­sta­wio­nymi we wnę­trzach zbio­rami, urzą­dze­niami i wypo­sa­że­niem. W 1946 r. Muzeum Miej­skie zostało prze­kształ­cone w Muzeum Pań­stwowe w Gdań­sku, a cztery lata póź­niej w Muzeum Pomor­skie w Gdań­sku. Insty­tu­cja miała peł­nić funk­cję muzeum okrę­go­wego – pla­cówki o cha­rak­te­rze naukowo-badaw­czym i oświa­to­wym nad­zo­ru­ją­cej pozo­stałe.

Muzeum miej­skie mogło powstać tuż po 1945 r.

Z ideą utwo­rze­nia pla­cówki muze­al­nej doku­mentującej histo­rię mia­sta wystą­pił w 1945 r. dyrek­tor Muzeum Naro­do­wego w War­sza­wie – prof. dr Sta­ni­sław Lorentz. Na sie­dzibę tej pla­cówki wska­zał Ratusz Głów­nego Mia­sta. Na prze­szko­dzie stał jed­nak stan budynku. Skom­pli­ko­wane i zło­żone prace nad jego odbu­dową, mimo prio­ry­te­to­wego sta­tusu, trwały z prze­rwami nie­malże 25 lat. Kwe­stię powo­ła­nia w Ratu­szu „Muzeum Histo­rycz­nego Gdań­ska” odży­wała w tym okre­sie w pra­sie lokal­nej. W 1955 r. Fran­ci­szek Mamuszka zapro­po­no­wał stwo­rze­nie eks­po­zy­cji uka­zu­ją­cej histo­rię mia­sta, także tej powo­jen­nej. Ideę powo­ła­nia muzeum, w ramach Muzeum Pomor­skiego, postu­lo­wał prof. Andrzej Zbier­ski.

Wło­da­rze i urzęd­nicy chcieli, by budy­nek speł­niał różne funk­cje. W 1949 r. pla­no­wano, że w przy­zie­miu znaj­dzie się Urząd Stanu Cywil­nego, a wyżej będą urzę­do­wać będą pre­zy­denci mia­sta. Podobne plany, obej­mu­jące rów­nież urzą­dze­nia archi­wum i Sali Ślu­bów, pod­trzy­my­wane były pra­wie do końca lat 60 XX w. Na dru­gim pię­trze pla­no­wano urzą­dzić „Salę Kon­ser­wa­tora Zabyt­ków” oraz sale wysta­wowe, zaś na pod­da­szu chciano urzą­dzić pokoje gościnne, a wie­żę… udo­stęp­nić na cele tury­styczne.

Bunt spo­łecz­ni­ków, czy kon­sen­sus?

Dysku­sje przy­spie­szyło zakoń­cze­nie w 1965 r. prac kon­ser­wa­tor­skich w Wiel­kiej Sali Wety, która była prze­zna­czona do orga­ni­za­cji ofi­cjal­nych uro­czy­sto­ści. Głów­nym użyt­kow­ni­kiem repre­zen­ta­cyj­nego pię­tra Ratu­sza miał zostać Urząd Stanu Cywil­nego. Wielką Salę Rady prze­zna­czono do „bar­dzo uro­czy­stych ślu­bów”, a do ślu­bów „zwy­kłych” słu­żyć miała Mała Sala Rady (Sala Zimowa).

W maju 1966 r. odbyło się spo­tka­nie Gdań­skiej Komi­sji Och­rony Zabyt­ków Pol­skiego Towa­rzy­stwa Tury­styczno-Kra­jo­znaw­czego. Komi­sja wraz z prze­wod­ni­czą­cym Macie­jem Kilar­skim, oraz dr arch. Janu­szem Ciem­no­łoń­skim i doc. Andrze­jem Janu­szaj­ti­sem pod­jęła uchwałę o powo­ła­niu w Ratu­szu muzeum histo­rycz­nego. Wystą­piła także do władz mia­sta z wnio­skiem, by opra­co­wa­nie pro­jektu orga­ni­za­cji nowej pla­cówki prze­ka­zać Komi­sji Och­rony Zabyt­ków.

We wrze­śniu 1969 r. w urzę­dzie Woje­wódz­kiego Kon­ser­wa­tora Zabyt­ków opra­co­wano doku­ment okre­śla­jący pro­gram funk­cjo­nalny Ratu­sza. Kon­cep­cja zespołu pod kie­row­nic­twem inż. arch. Tade­usza Chrza­now­skiego zakła­dała umiesz­cze­nie wystaw cza­so­wych na pierw­szym pię­trze. Wła­ściwa wystawa stała miała zna­leźć się na dru­gim pię­trze i obej­mo­wać okres od wcze­snego śre­dnio­wie­cza do zakoń­cze­nia II wojny świa­to­wej. Ekspo­zy­cję znisz­czeń Gdań­ska, opra­co­waną w opar­ciu o foto­gramy Kazi­mie­rza Lele­wi­cza, pla­no­wano umie­ścić na trze­cim pię­trze. Miała się tu znaj­do­wać pocze­kal­nia dla grup zwie­dza­ją­cych wieżę. W przy­zie­miu prze­wi­dziano kawiar­nię i pomiesz­cze­nia klu­bo­we…

Epi­log

Muzeum osta­tecz­nie powo­łano 31 marca 1970 r., choć akt jego powo­ła­nia dato­wany jest na 2 kwiet­nia 1970 r. i to wła­śnie tę drugą przy­jęto jako wyznacz­nik powo­ła­nia muzeum. Zbiega się on z otwar­ciem Ratu­sza Głów­nego Mia­sta oraz wer­ni­sa­żem wystawy „25 lat ochrony zabyt­ków w Gdań­sku”. W samo­dzielną pla­cówkę Muzeum Histo­rii Mia­sta Gdań­ska zostało prze­kształ­cone uchwałą Pre­zy­dium WRN z 22 marca 1971 r. Pierw­szym dyrek­to­rem został Józef Kuszew­ski. Zaląż­kiem zbio­rów stało się zabyt­kowe wypo­sa­że­nie Ratu­sza ukryte w cza­sie II wojny przez nie­miec­kich kon­ser­wa­to­rów kie­ro­wa­nych przez Eri­cha Vol­mara oraz kolek­cja ponad 200 monet prze­ka­za­nych z Muzeum Pomor­skiego.

Bez zaan­ga­żo­wa­nia wymie­nio­nych wyżej osób i wielu innych w Gdań­sku nie powsta­łoby muzeum miej­skie w obec­nej skali. Dziś Muzeum Gdań­ska opie­kuje się bli­sko 70 tysią­cami obiek­tów arche­olo­gicz­nych, histo­rycz­nych, arty­stycz­nych oraz przy­rod­ni­czych prze­cho­wy­wa­nych i poka­zy­wa­nych w 10 oddzia­łach. Muzeum utrwala i udo­stęp­nia 6700 cyfro­wych kopii rycin, map, czy sta­rych foto­gra­fii, a także udo­stęp­nia nie­ma­te­rialne, ustne świa­dec­twa histo­rii. Insty­tu­cja, obok muzeów z Kra­kowa i War­szawy, jest jedną z naj­więk­szych muzeów miej­skich w Pol­sce.

Uro­czy­sto­ści obcho­dów jubi­le­uszu 50-lecia Muzeum Gdań­ska zostają prze­nie­sione na 24 wrze­śnia 2020 r., nato­miast otwar­cie towa­rzy­szą­cej jej wystawy „Co daje Muzeum?” odbę­dzie się w Ratu­szu Głów­nego Mia­sta po znie­sie­niu stanu epi­de­mii i ponow­nego otwar­cia pla­có­wek zarzą­dza­nych przez insty­tu­cję dla zwie­dza­ją­cych.