Muzeum Gdańska wydało trzytomową publikację poświęconą stratom wojennym. W ramach dwuletniego projektu, dofinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zespół historyków architektury i historyków sztuki opracował trzy katalogi utraconych w okresie drugiej wojny światowej i po 1945 r. zabytków z Ratusza Głównego Miasta, Dworu Artusa oraz Domu Uphagena. Wydawnictwa mają pomóc w rewindykacji zabytków, które pojawiają się na krajowych i zagranicznych aukcjach.
Przed drugą wojną światową w Ratuszu Głównego Miasta, Dworze Artusa, czy Domu Uphagena przechowywano wiele cennych zabytków. Zwiedzając dziś oddziały Muzeum Gdańska mało kiedy zwracamy uwagę na brakujące elementy wystroju, obrazy czy dzieła sztuki. Dotacja Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego umożliwiła opracowanie rozszerzonej wersji katalogu strat wojennych pozwoli nam skuteczniej dochodzić praw do zwrotu zagrabionych zabytków. Wykonane w latach 90. XX w. opracowania nie obejmowały wszystkich zaginionych zabytków. Atrakcyjnie wydane katalogi są dostępne w sieci na stronie internetowej naszego Muzeum. Łącznie jest to ponad 1100 stron i ponad kilkaset ilustracji.
W składzie zespołu opracowującego katalogi strat wojennych znaleźli się pracownicy Muzeum Gdańska: dr Katarzyna Darecka, dr Anna Frąckowska, Izabela Jastrzembska-Olkowska i Wojciech Szymański. Konsultantami byli: dr hab. Jacek Tylicki, dr Barbara Pospieszna, Kalina Zabuska i Stanisław Mieleszkiewicz.
Tom zrecenzowali: prof. dr hab. Edmund Kizik i dr hab. Jacek Friedrich.
Projekt „Weryfikacja, przygotowanie do druku i wydanie strat wojennych Ratusza Głównego Miasta, Dworu Artusa i Domu Uphagena” został dofinansowany w ramach programu Badanie Polskich Strat Wojennych 2019. Całkowita wartość projektu to 209 741 zł, z czego 156 666 zł dofinansowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Opis bibliograficzny:
Katarzyna Darecka, Anna Frąckowska, Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-51-0; Katarzyna Darecka, Izabela Jastrzembska-Olkowska, Dwór Artusa w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-55-8; Wojciech Szymański, Dom Uphagena w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-59-6, nakład: 250 kompletów po 3 tomy
Katarzyna Darecka, Anna Frąckowska, Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-51-0
Ratusz Głównego Miasta, zbudowany w drugiej połowie XIV w. jako reprezentacyjna siedziba władz miejskich, przez kilka stuleci był najważniejszym budynkiem publicznym w Gdańsku. W czasie drugiej wojny światowej gmach został poważnie zniszczony. Pomimo częściowej ewakuacji prowadzonej od 1944 r. dotkliwe straty dotyczyły także wystroju i wyposażenia wnętrz.
Dzięki dotychczasowemu dorobkowi konserwatorów, historyków sztuki, historyków oraz nowym materiałom badawczym możliwe było kompleksowe spojrzenie na straty wojenne Ratusza i przygotowanie opracowania obejmującego elementy wcześniej nieznane czy pominięte. Katalog liczy 127 not obejmujących ok 1200 zabytków takich jak obrazy, rzeźby, rzemiosło artystyczne, wystrój stolarski i snycerski, umeblowanie wnętrz, elementy zewnętrzne i zdobienia budynku. Większość not opatrzona została archiwalnymi zdjęciami, w tym publikowanymi po raz pierwszy.
Burzliwe losy zabytków z Ratusza Głównomiejskiego, ciągłe ich poszukiwania aż do obecnych czasów, niejednokrotnie zakończone sukcesem, pokazują, że wciąż można mieć nadzieję na odnalezienie kolejnych przedmiotów i detali, które uzupełniłyby tak bardzo uszczuplone wyposażenie wnętrz. Mamy nadzieję, że przysłuży się temu również niniejszy tom.
Wojciech Szymański, Dom Uphagena w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-59-6
Dom Uphagena, jedno z najstarszych północnoeuropejskich muzeów wnętrz mieszczańskich, otwarto dla publiczności 1 listopada 1911 r. Muzeum zarządzane było przez dyrekcję Muzeum Miejskiego w Gdańsku, sama posesja wraz z zabudową pozostała własnością Fundacji Rodziny Uphagenów.
Dlatego wykaz przedmiotów znajdujących się w muzeum był bardziej inwentarzem bogatego, zasobnego domu mieszczańskiego niż typowo muzealnym zbiorem. Wynikało to z faktu przekazania przez rodzinę Uphagenów zachowanego w domu wyposażenia. Zostało one uzupełnione o zabytkowe przedmioty pochodzące z Muzeum Miejskiego oraz darowizny i nabytki.
W 1942 r. wystrój i wyposażenie, podobnie jak to pochodzące z Ratusza Głównego Miasta i Dworu Artusa, przewidziano do ewakuacji, ponieważ zadawano sobie sprawę z ich znaczenia dla kultury Gdańska. W pierwszej połowie roku 1944 wystrój i wyposażenie zinwentaryzowano, zdemontowano i wywieziono. Wyposażenie niemal w całości zaginęło, wystrój w części udało się uratować, dzięki zaangażowaniu zespołu kierowanego przez Jana Kilarskiego. Odnalezione elementy przewieziono do składnicy konserwatorskiej w Gdańsku-Oliwie.
Przygotowany katalog zawiera 475 not, obejmujących niekiedy po kilkadziesiąt lub kilkaset obiektów. Na 664 stronach studium można prześledzić bardzo dotkliwe, kilkutysięczne straty wojenne jakie poniósł Dom Uphagena.
Katarzyna Darecka, Izabela Jastrzembska-Olkowska, Dwór Artusa w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-61077-55-8
Dwór Artusa powstały w XIV w. jako siedziba bractwa św. Jerzego, a później bractw kupieckich był jednym z najważniejszych budynków municypalnych w Gdańsku. W ciągu stuleci pełnił różne funkcje.
Budynek został bardzo poważnie uszkodzony podczas wyzwalania Gdańska w marcu 1945 roku, ale na szczęście ok. 70% jego wystroju zostało wcześniej ewakuowane poza Gdańsk i ocalało w różnym stanie zachowania. Niestety nie wszystkie obiekty zdołano odnaleźć.
Po drugiej wojnie światowej odbudowany i restaurowany, został wieloletnim staraniem przekształcony w muzeum dopiero w latach 80-tych XX w. jako oddział Muzeum Historii Miasta Gdańska (dzisiaj Muzeum Gdańska). Oficjalnie udostępniony dla zwiedzających podczas milenijnych obchodów Gdańska 18 kwietnia 1997 roku.
Obecnie, dzięki dotychczasowemu dorobkowi konserwatorów, historyków sztuki, historyków oraz nowym materiałom badawczym było możliwe kompleksowe spojrzenie na straty wojenne Dworu Artusa i przygotowanie opracowania obejmującego elementy wcześniej nieznane czy pominięte.
Podczas wielkokrotnych renowacji i restauracji Dworu Artusa, nie zaprzestano poszukiwań zaginionych obiektów z jego wnętrza. Niektóre z nich, nawet w obecnych czasach, były zakończone sukcesem i pokazują, że wciąż można mieć nadzieję na odnalezienie kolejnych przedmiotów i detali, które uzupełniłyby tak bardzo uszczuplone wyposażenie wnętrz.
Publikacje można pobrać bezpłatnie ze strony Muzeum Gdańska.
