Art déco, styl w sztuce i architekturze popularny w latach 1919-1939, nie było sztuką dla mas. Zdecydowanie przeznaczone było dla zamożnych, wykształconych elit. Do takich klientów adresowana była oferta niedużych, eleganckich przedmiotów użytkowych lub zdobiących modne wnętrza, wykonanych z bursztynu lub nim dekorowanych. Na wystawie zobaczymy liczne zegary, barometry, termometry, kałamarze, talerze dekoracyjne, świeczniki. Szalenie modne były akcesoria dla palaczy, a więc nie tylko tradycyjne fajki, cygarniczki, ale również popielniczki, papierośnice, pudełka na papierosy oraz cygara.
Na wystawie w Muzeum Bursztynu zaprezentujemy Państwu 186 eksponatów ze zbiorów własnych Muzeum Bursztynu, oraz wypożyczonych z Muzeum Zamkowego w Malborku, Muzeum Ziemi PAN, Muzeum Miasta Gdyni i Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.
Art déco w bursztynie – dla kobiet i dla mężczyzn
Trudności z zakwalifikowaniem stylistycznym dotyczą najpopularniejszych i najliczniejszych, i na wystawie, i w okresie dwudziestolecia międzywojennego wyrobów bursztynowych, czyli biżuterii, głównie korali, broszek, wisiorków, bransolet. Prezentujemy dużą liczbę wariacji na temat kwiatów, liści, gałązek jarzębiny, dębu, porzeczek czy czereśni. Na metalowych, czasem srebrnych sztyftach osadzano kulki lub łezki, gładkie lub fasetowane, przezroczyste lub nieprzezroczyste, układane w pąki, kwiaty, ale i geometryczne wzory. Towarzyszą im listki, również na sztyftach, delikatnie wyprofilowane, z lekkim, rytowanym żyłkowaniem.
Najbardziej reprezentatywna dla stylu art déco jest zdobiona diamentami i szafirami, cygarniczka Cartiera, zakupiona do zbiorów Muzeum Bursztynu na aukcji Christie’s w Londynie. Powstała we Francji, ojczyźnie art déco, w pierwszej fazie krystalizowania się stylu (1912), w firmie jednoznacznie kojarzonej z luksusem. Epoka art déco to czas, kiedy kobiety stopniowo uzyskiwały prawa wyborcze (w Polsce w 1918 r.) i lubiły demonstrować swoją niezależność.
Eleganckie cygarniczki oraz puderniczki były często ostentacyjnie używane przez panie w miejscach publicznych. Wśród wielu puderniczek na wystawie warto zwrócić uwagę na ciekawy egzemplarz wykonany w Gdańsku, w największej i najbardziej uznanej firmie złotniczej - Moritz Stumpf & Sohn. Puderniczka z geometrycznymi, bursztynowymi zdobieniami trafiła do Muzeum Bursztynu razem z wielką kolekcją gdańskich sreber przekazanych do Muzeum Historycznego Miasta Gdańska w 2010 r. przez Jürgena Gromka z Bractwa Świętych Trzech Króli Gdańskiego Dworu Artusa w Lubece.
Dla panów oferta była równie interesująca. Na biurku w gabinecie bogatego, wykształconego i modnego mężczyzny w dwudziestoleciu powinny znaleźć się przybory do pisania, jak kałamarz, listownik, bibularz, a także przycisk do papieru. Z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie pochodzi kałamarz o podstawie z naturalnej bryły bursztynu, w której znajduje się wgłębienie na naczynie z atramentem i rynna, gdzie można położyć pióro. Po raz pierwszy, właśnie w stylu art déco zaczęto wykorzystywać bursztyn, jako naturalny, rzadki okaz przyrodniczy i łączyć go w jednym projekcie z uproszczonymi, geometrycznymi kształtami. Podobne założenia przyświecały twórcom licznych tłoków pieczętnych i noży do listów.
Bursztyn w przedmiotach użytkowych
Niezwykła jest szkatuła z widokiem Gdańska na frontowej ścianie, ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku. Panorama miasta została ułożona z bursztynowej, różnobarwnej mozaiki. Nie ulega wątpliwości, że tak wysokiej klasy wyrób musiał powstać w doskonałym warsztacie. Najoczywistszym miejscem byłby Gdańsk, ale wiadomo, że i w Królewcu powstawały przedmioty z symbolami naszego miasta, dlatego musimy pozostać przy znaku zapytania.
Zupełnie wyjątkowe są okoliczności powstania i historia srebrnej tablicy zdobionej okrągłymi, bursztynowymi kaboszonami z Muzeum Miasta Gdyni. Łączy tradycyjną gdańską firmę złotniczą, wspominaną już Moritz Stumpf & Sohn z budowanymi w Stoczni Gdańskiej (Danziger Werft) dla Żeglugi Polskiej dwoma statkami wycieczkowymi – „Gdańsk” i „Gdynia”. Na pamiątkę poświęcenia tego drugiego powstała tablica, którą możemy podziwiać na wystawie. Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nie tylko był obecny podczas uroczystości w dniu 3 sierpnia 1927 roku, ale i mieszkał na nim do 6 sierpnia, zresztą jak i wielokrotnie później, odwiedzając Gdynię. Dekoracji tej plakiety nie można wiązać ze stylem art déco, bo też nie wszystkim ten styl się podobał. Zamiast geometrycznych, nowoczesnych, uproszczonych form wybierano bardziej tradycyjne, roślinne, miękko się układające.
Bursztyn w obrazach
O popularności wyrobów bursztynowych w przedwojennej Polsce świadczą dwa portrety, damski i męski. Widzimy na nich najbardziej masowe i kojarzone z dwudziestoleciem bursztynowe przedmioty, czyli – korale i ustnik do cygarniczki. Można je było kupić zarówno u Cartiera, jak i w małym sklepiku w Gdańsku, czy w Krakowie. Z kolekcji Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy pochodzi obraz olejny warszawskiej malarki Haliny Gadomskiej-Dąbrowskiej. Artystka sportretowała mjr. Tadeusza Gadomskiego, swojego brata, lekarza. Pozuje wśród przedmiotów, które powinien posiadać modny, elegancki i zamożny mężczyzna w połowie lat 30. XX wieku, jednym z nich jest fajka z bursztynowym ustnikiem. A wszystko w ulubionej przez art déco intensywnej, szmaragdowo-szafirowej kolorystyce.
Z kolei obraz krakowskiego malarza, Leona Kowalskiego, przedstawia siedzącą kobietę z bursztynowymi koralami na szyi. Te na obrazie są fasetowane, przezroczyste, w kolorze czerwono- koniakowym, składające się z paciorków zwiększających się rytmicznie ku środkowi. Były wówczas ostatnim krzykiem mody i przedmiotem pożądania każdej modnej i eleganckiej kobiety.
Jak pozyskiwano bursztyn w czasach art déco? Zobacz unikalny film!
O samej wystawie i jej eksponatach można napisać jeszcze niejedno słowo. Nie chcemy jednakże pozostawić zwiedzających bez odpowiedzi na pytanie: skąd, kto i w jaki sposób dostarczał bursztyn do warsztatów wykonujących w okresie pomiędzy dwiema wojnami światowymi bohaterów naszej wystawy…
W klimat epoki wprowadzi nas czarno-biały film dokumentalny z lat 30-tych, opowiadający o pozyskiwaniu i obróbce bursztynu na Półwyspie Sambijskim. Metalowa puszka z taśmą filmową została znaleziona na strychu i przekazana do Muzeum Bursztynu przez pana Aleksandra Gliwińskiego w 2010 r.
Bursztynowe art déco – zakup katalog wystawy
Wystawie towarzyszy130-stronnicowy katalog zawierający fotografie wszystkich eksponatów biorących udział w wystawie. Znajdą się w nim również interesujące eseje: prof. Anny Sieradzkiej - najwybitniejszej znawczyni sztuki i epoki art déco w Polsce oraz dr Leonarda Tomczyka, z Muzeum Lohr am Main, autora monografii Die Staatliche Bernstein Manufaktur Königsberg 1926-1945. - będzie to pierwsza po polsku publikacja o historii i produkcji Państwowej Manufaktury Bursztynu w Królewcu.
Cena: 39 zł, do nabycia w kasie w Muzeum Bursztynu. Nakład: 300 egzemplarzy.
